Γαβριήλ Μανωλάτος: Από την Ευρώπη της αλληλεγγύης στην Ευρώπη των εξοπλισμών

Οραματισμός και Πραγματικότητα

Δρ. Γαβριήλ Μανωλάτος

Καθηγητής Διεθνούς Οικονομίας και Ανάπτυξης

Η Ευρώπη που μας έταξαν

Με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας, το πρώτο κίνητρο που ενέπνευσε το ευρωπαϊκό σχέδιο αποτυπωνόταν σε δύο βασικούς άξονες. Αφενός, υπήρχε η ελπίδα για μια «Ευρώπη των Λαών», όπου οι κοινωνίες θα ευημερούσαν από κοινού και ενοποιημένα, αφετέρου, η καχυποψία ότι αυτή η Κοινότητα θα εξελισσόταν απλώς σε εργαλείο των ισχυρότερων συμφερόντων και μονοπωλίων. Η μεταμόρφωση σε Ευρωπαϊκή Ένωση πυροδότησε την προσδοκία για μια πολιτικά ενοποιημένη και κοινωνικά δίκαιη ήπειρο, όπου η ειρήνη και η συνεργασία θα κυριαρχούσαν.

Κατά την αρχική περίοδο, η κοινωνική διάσταση του ευρωπαϊκού προτάγματος φαινόταν να κερδίζει έδαφος. Διαρθρωτικά προγράμματα, όπως τα πακέτα Ντελόρ, μαζί με πολιτικές υποστήριξης των πιο ευάλωτων κρατών-μελών και τη διεύρυνση της ΕΕ με ανατολικές και νότιες χώρες, μεταμόρφωναν αυτή την αλληλεγγύη σε πραγματικότητα. Το σύνθημα «Ευρώπη από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια» φαινόταν ολοένα και πιο εφικτό.

Μια Στροφή προς το Πολεμικό Δόγμα

Σήμερα, όμως, η Ευρώπη φαίνεται να έχει εγκαταλείψει το κοινωνικό της πρόσωπο, καθώς η ρητορική που εκπορεύεται από τις Βρυξέλλες και τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών έχει αντικαταστήσει την ειρηνική προσέγγιση με προετοιμασίες για πόλεμο. Η πολιτική και οικονομική ατζέντα της ΕΕ περιστρέφεται γύρω από εξοπλιστικά προγράμματα και στρατιωτικές επεμβάσεις, ενώ οι κοινωνικές πτυχές της Ευρώπης υποχωρούν σιωπηλά. Τα 800 δισεκατομμύρια ευρώ που επενδύονται στους εξοπλισμούς δεν είναι απλώς αριθμοί, αλλά αντιπροσωπεύουν τα παιδικά σταθμούς που δεν θα κατασκευαστούν, τα νοσοκομεία που θα παραμείνουν απαρχαιωμένα και τις πράσινες επενδύσεις που θα ματαιωθούν.

Το πιο ανησυχητικό είναι το πολιτικό κλίμα που έχει εγκατασταθεί. Όποιος εκφράζει απόψεις υπέρ της ειρήνης ή προτείνει διπλωματικές λύσεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία τοποθετείται στο περιθώριο, στιγματιζόμενος ως “φιλορώσος” ή “πράκτορας του Πούτιν”. Αυτή η απαξίωση των αντιπολεμικών φωνών, ακόμη και μέσα σε δημοκρατικά κόμματα και κινήματα, δημιουργεί κλίμα φόβου και καταπίεσης.

Από την Αλληλεγγύη στην Στρατιωτικοποίηση

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, που θα έπρεπε να αναδεικνύεται ως ανεξάρτητος διαμεσολαβητής για τη διατήρηση της ειρήνης, πορεύεται επιτακτικά ως δορυφόρος των στρατηγικών του ΝΑΤΟ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Αυτή η κατεύθυνση επιβεβαιώνεται από πρόσφατα συνέδρια και δηλώσεις, όπως αυτή του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στην Ισπανία και οι θέσεις του Έλληνα Πρωθυπουργού, που ενισχύουν την ιδέα των στρατιωτικών συμποσιακών πολιτικών.

Το όραμα της Ευρώπης της αλληλεγγύης και της ειρηνικής συνύπαρξης μοιάζει όλο και πιο απλησίαστο. Αντίθετα, η ΕΕ τείνει να επενδύει στον πόλεμο, απομακρύνοντας τις κοινωνικές της αναγκαιότητες. Το κοινωνικό ζήτημα επισκιάζεται από την αποκαλούμενη “ειρηνική” αλλά τελικά στρατιωτικοποιημένη πολιτική. Οι λαοί της Ευρώπης, αυτοί που αντιπαλεύουν τις συνέπειες του πολέμου και της κρίσης, έχουν ιστορική μνήμη και σίγουρα θα απαιτήσουν την επιστροφή της Ευρώπης που τους υποσχέθηκαν: την Ευρώπη της ειρήνης, της κοινωνικής συνοχής και της δημοκρατίας.

Η Ευρώπη σε Μετάλλαξη

Η ιδρυτική ιδέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενσωμάτωνε δύο συγκρουόμενα οράματα: μια «Ευρώπη των Λαών», όπου οι δημοκρατικές αξίες και η κοινωνική αλληλεγγύη θα επικρατούσαν, και μια «Ευρώπη των μονοπωλίων», που υπάγεται στους αυτοκρατορικούς μηχανισμούς και τις αγορές. Στις πρώτες δεκαετίες της, φάνηκε ότι τουλάχιστον υπήρξε μια διάθεση για ισορροπία. Τα αναπτυξιακά προγράμματα και οι κοινωνικές πολιτικές βελτίωναν την κατάσταση των πιο αδύναμων κρατών, μειώνοντας τις ανισότητες και υιοθετώντας μια προοδευτική προσέγγιση. Το πνεύμα της συμμετοχής και της ελπίδας διαπέρασε τους λαούς.

Η τωρινή στάση των Βρυξελλών και κυβερνήσεων, όπως αυτής της Ελλάδας, αποκαλύπτει μια αφοσίωση όχι στην προώθηση της ειρήνης και της διπλωματίας, αλλά στην υπακοή στις στρατηγικές ανάγκες του ΝΑΤΟ και των γεωπολιτικών κρατούντων. Οι αποφάσεις που λαμβάνονται στις συνόδους των ευρωπαϊκών κομμάτων παρέχουν ελάχιστα περιθώρια ερμηνείας.

Η ελπίδα δεν πεθαίνει, αρκεί να βρίσκει φωνή.

Ειρήνη, όχι εξοπλισμοί. Αλληλεγγύη, όχι συμμαχίες πολέμου.